In de samenleving en vooral op sociale media woedt een heftige strijd om ‘moreel beladen’ woorden. Die taal-controverse sluipt ook scholen en universiteiten binnen. Onderwijsinstellingen worstelen met de groeiende polarisatie. Sommige door woedende studenten bestookte docenten passen inmiddels zelfcensuur toe en sleutelen noodgedwongen aan hun lesmateriaal.
Advies van een hoogleraar Nederlandse en wetenschappelijk communicatie: hoe moeilijk het ook moge zijn in deze verhitte meningenstrijd, ga het gesprek aan.
‘Het staat er echt!’
Met groot venijn wordt eind mei op sociale media strijd gevoerd over het vermijden van het woord vrouw in een officiële overheidstekst. In de rapportage van 18 mei van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) over Zwangerschap, (werk) en Covid-19 begint een alinea met: ‘Uit eerdere studies onder ongeveer 65.000 zwangere mensen blijkt dat de mRNA-vaccins van Pfizer en Moderna geen problemen veroorzaken bij zwangeren en hun baby’s.’
‘Zwangere mensen? Het zijn VROUWEN. Mannen kunnen niet zwanger worden, nog steeds niet’, fulmineert een woedende moeder op Twitter. Een andere ‘VROUW’ laat zich door ‘nota bene het Rijk’ niet reduceren tot een zwanger mens. Ze is trots op haar geslacht.
Er worden ook begripvolle reacties uitgewisseld, waarin verwezen wordt naar gender-neutralen en transgenders die heus ook zwanger kunnen worden. Dus kiezen voor ‘mensen’ is zo gek nog niet: we zijn immers allemaal mensen.
Daarop wordt weer met afgrijzen gereageerd door twitteraars die vrezen dat de ‘woke-gekte’ uit Amerika en Engeland ook in Nederland steeds vastere grond onder de voeten zal krijgen. Oproepen worden gedeeld die zich richten tot VROUWEN VAN DE WERELD! ‘We worden ontdaan van onze rechten op ons lichaam, ons leven en zelfs van onze naam! Ze noemen ons geen “vrouwen” meer; ze noemen ons “bevallenden”, “menstruerenden”, “mensen met vagina’s”. Laat je niet wissen!’
Niet alleen over het vermijden van de woorden vrouw of man (mens met penis), het introduceren door de NS van ‘beste reizigers’ in plaats van ‘dames en heren’, woeden pittige fitties in de samenleving. Ook over woorden en begrippen als blanke (witte), slaaf (tot slaaf gemaakte), neger (n-woord), allochtoon (persoon met een migratieachtergrond), halfbloed (van gemengde afkomst), moorkop (roomkop of chocoladebol), worden heftige discussies gevoerd.
Sissen van verontwaardiging
Die maatschappelijke botsingen vloeien ook de scholen en universiteiten binnen. Bij sommige lessen en colleges lopen studenten sissend van verontwaardiging weg, vanwege racistisch, seksistisch of transfoob taalgebruik. Ze voelen zich niet veilig meer in de les en eisen dat de lesstof en het curriculum worden geëvalueerd en ontdaan van denigrerend en/of koloniaal taalgebruik, blijkt uit het in februari 2022 in NRC gepubliceerde onderzoeksartikel ‘Wokeness op de universiteit’.
Groot is de groep activistische woke-studenten niet, maar ze hebben wel invloed. Ze grijpen elke gelegenheid aan om docenten of medestudenten aan te spreken op woorden die in hun ogen moreel niet deugen. Dat leidt soms tot zelfcensuur van docenten, die delen van hun colleges weglaten en extra op hun woorden gaan letten.
Hoe moeten onderwijsinstellingen hiermee omgaan? Er weinig aandacht aan besteden, in de veronderstelling dat de woke-storm vanzelf weer zal gaan liggen?
Kritiese generatie
Opstandige jongeren zijn van alle tijden. Zij vertegenwoordigen de tijdgeest, die steeds weer verandert. Zo waren studenten in de jaren zestig en zeventig buitengewoon ‘krities’ op de veel te ingewikkelde spelling. Weg met de isch , het geworstel met d of dt. Weg met de c’s: alles moest minder ‘wetenskapelik’. De officiële spelling zou een blokkade vormen voor de emancipatie van de gewone burger.
De VPRO ving die tijdgeest met de lancering in 1974 van het Simplisties Verbond van het komisch duo Van Kooten en De Bie. Voornaamste doelstellingen van hun fictieve organisatie: het bepleiten van een simplistiese kijk op de complexe samenleving.
Van die (maatschappelijke) taalstrijd zijn nu geen sporen meer terug te vinden. Dus is er wellicht wat voor te zeggen de huidige woke-wolk maar te negeren: de soep wordt meestal niet zo heet gegeten als zij wordt opgediend. Niet verstandig, vindt Marc van Oostendorp, hoogleraar Nederlandse en wetenschappelijke communicatie aan de Radboud Universiteit. Hij wijst erop dat de huidige discussie wezenlijk een andere lading heeft dan die ‘kritiese’ over spelling.
Inclusief taalgebruik
‘Die van nu gaat over inclusief taalgebruik. Taalkundig gezien is dat een nog groter experiment: spelling kun je via het onderwijs als overheid wel min of meer proberen te reguleren. In Nederland en Vlaanderen is die ook wettelijk geregeld. In het onderwijs is iedereen verplicht zich te houden aan de Woordenlijst (het Groene Boekje). Maar of je dat ook met voornaamwoorden kunt, is onduidelijk. Er zijn geen goede historische voorbeelden van. Wat hier vooral speelt is dat mensen de werkelijkheid op een nieuwe manier beleven en daar in taal vorm aan willen geven. Het argument is dus dat een veranderde taal de anders beleefde werkelijkheid beter past.’
De strijd om inclusiever taalgebruik is volgens Van Oostendorp in wezen een filosofisch probleem. ‘Mijn advies aan onderwijsinstellingen zou zijn om het gesprek aan te gaan. Het is interessant genoeg, omdat het gaat over de invulling van de maatschappij en het leven. Op den duur komt er wel een oplossing uit.’
Wat is woke? Woke is een term uit de Afrikaans-Amerikaanse cultuur, een verbastering van awakening (wakker geworden). In de antiracistische beweging heeft het de betekenis van: zich bewust worden van racisme in de maatschappij. De term heeft inmiddels een veel bredere dimensie gekregen en slaat nu op ervaren sociaal onrecht jegens allerlei minderheden. Veel aandacht is er in de beweging voor genderidentiteit. Het verzet tegen woke groeit. De beweging zou zijn doorgeslagen in politieke correctheid, wordt in verband gebracht met cancelcultuur en afgedwongen zelfcensuur.
Door: Janny Groen
- Login om te reageren